W Tlalokanie św. Franciszka – synkretyzm religijny i dialog międzykulturowy w chrześcijańskich tekstach “Cantares Mexicanos”

Badania finansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach programu SONATA 17, numer projektu: UMO-2021/43/D/HS3/00386.

Od momentu podboju ziem dzisiejszego Meksyku przez wyprawę Hernana Cortesa, życie ich mieszkańców zmieniło się radykalnie. Azteckiego władcę (tlatoaniego), zastąpił król Hiszpanii, reprezentowany w Nowej Hiszpanii przez wicekróla i liczne grono urzędników różnego stopnia. Tradycyjne rolnictwo zostało wzbogacone o nowe uprawy i hodowlę zwierząt. Dawni bogowie musieli odejść w cień, a ich wyznawcy byli sukcesywnie poddawani ewangelizacji, najpierw przez konkwistadorów, a następnie przez europejskich, głównie hiszpańskich, duchownych.

Franciszkanie, Dominikanie i Augustianie, którzy jako pierwsi rozpoczęli pracę w tej nowo odkrytej „owczarni Pana”, szybko zorientowali się, że Aztekowie dysponowali bardzo bogatą tradycją oralną, a ich system wartości nie był aż tak odmienny od chrześcijańskiego, jak mogło się wydawać na pierwszy rzut oka. We współpracy z pozyskanymi wśród lokalnej młodzieży uczniami zaczęli więc przystosowywać dawne modele utworów do nowych potrzeb. Śpiewano-taneczne przedstawienia (w języku Nahuatl zwane cuicatl), które w czasach przed-hiszpańskich pełniły ważną rolę w przekazywaniu wiedzy o przeszłości i umacnianiu tożsamości kulturowej grupy, zostały przekute w narzędzie służące ewangelizacji.

Przygotowywane z okazji różnych świąt barwne przedstawienia wykorzystywały dawne sformułowania, motywy, metafory i dekoracje do przybliżenia Aztekom prawd wiary chrześcijańskiej. Jednakże, ze względu na ich zakorzenienie w tradycji przodków, cuicatl stawały się jednocześnie również przestrzenią, w której azteccy neofici mogli skutecznie przemycać elementy dawnego kultu w sposób niezauważalny dla braci zakonnych.

Prezentowane tu pieśni pochodzą z XVI-wiecznego manuskryptu „Cantares mexicanos”, przechowywanego dziś w Narodowej Bibliotece Meksyku. Spośród niemal stu zebranych tam utworów wybraliśmy te, które naszym zdaniem odzwierciedlają różne stopnie synkretyzmu religijnego i dialogu międzykulturowego, rozwijającego się w literaturze misyjnej Nowej Hiszpanii.